मैथिली भवन: मिथिला संस्कृतिको पुनर्जागरणको आधारशिला

राजेश कुमार कर्ण

जनकपुरधाम, जेठ २३ गते ।
मिथिलाको केन्द्र। जहाँ हरेक ईँटले कथा बोक्छ—धर्मको, दर्शनको, र परम्पराको। यही ऐतिहासिक भूमिमा अब निर्माण भएको छ एक नयाँ सांस्कृतिक केंद्र—मैथिली भवन। मिथिला सभ्यताको संरक्षण, संवर्धन र नव निर्माणको अभियानस्वरूप निर्मित यो भवन मैथिली विकास कोषका अध्यक्ष जीवनाथ चौधरीद्वारा अगुवाई गरी मधेस प्रदेश सरकारको पूर्ण आर्थिक लगानीमा सम्पन्न गरिएको हो।

७ करोड रुपैयाँभन्दा बढीको लागतमा निर्माण गरिएको यो भवनले मिथिला क्षेत्रको कला, साहित्य, विचार, जीवनशैली र इतिहासलाई समेट्ने जीवित संग्रहालयको स्वरूप लिने भएको छ।

शेरबहादुर देउवाको भनाई: “यो भवन होइन, मिथिलाको चेतना हो”

नेपालका पूर्व प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवाले मैथिली भवनको उद्घाटन गर्दै यसलाई केवल संरचना नभई “संस्कृतिको धरोहर, ज्ञानको केन्द्र र पहिचानको गहिरो प्रतीक”को रूपमा प्रस्तुत गरे। उनले जनकपुरधामलाई सीता जन्मस्थली, राम–सीताको विवाह स्थल मात्र नभई नेपालको गौरवशाली सांस्कृतिक चिनारी भन्दै नेपाली कांग्रेस सधैं यस क्षेत्रको उत्थानका पक्षमा खटिएको बताए।

उनका शब्दहरूले यो भवन मिथिलाको मात्र होइन, नेपालको साझा संस्कृति र सम्पदाको सम्मान हो भन्ने सन्देश दिए ।

सांस्कृतिक प्रस्तुतिहरूले भरिएको समारोह

उद्घाटन समारोह केवल औपचारिकतामा सीमित भएन।
सुशील मल्लिक, नविन मिश्र र संगीता देव सहितको नेतृत्वमा विभिन्न स्थानीय तथा लोक सांगीतिक समूहहरूले भावविह्वल बनाउने प्रस्तुति दिए।
त्यस्तै, कुमकुम चौधरी र लक्ष्मी पाण्डेसहितका कलाकारहरूले प्रस्तुत गरेका पारम्परिक मिथिला नृत्यहरूले कार्यक्रममा सौन्दर्य थपे। संगीत र नृत्यले उपस्थित जनसमूहलाई मिथिलाको आत्मिक ऊर्जा अनुभव गरायो—जहाँ शब्द, स्वर र गति एकैचोटि संस्कृतिको रूपमा प्रस्तुत भए।

पुस्तक विमोचन

कार्यक्रममा ४ विशिष्ट पुस्तकहरूको विमोचन पनि गरियो।
श्यामसुन्दर शशीद्वारा लिखित ‘मिथिलाको इतिहास’, ‘दू आखर प्रदेशस’ तथा रमेश रञ्जन झाद्वारा मल्लकालीन नाटकको मैथिली रूपान्तरणमा आधारित पुस्तकहरू ४ पुस्तकहरूको विमोचन गरियो । यी कृतिहरूले मैथिली साहित्य र मिथिला इतिहासको पुनरावलोकनमा महत्वपूर्ण शिलालेख थपेका छन्।

सम्मान र कदर: संस्कृतिकर्मी र नेतृत्वप्रति आदर व्यक्त

मैथिली विकास कोषले उद्घाटन समारोहमा प्रमुख अतिथि पूर्व प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवा, विशिष्ट अतिथि मुख्यमन्त्री सतीश कुमार सिंह, भौतिक पूर्वाधार विकास मन्त्री सरोज कुमार यादव, र अन्य नेताहरू तथा कर्मचारीहरूलाई सम्मानपत्र अर्पण गरी योगदानप्रति कृतज्ञता प्रकट गरे।

भवनको विशेषता: संस्कृति, स्मृति र सिर्जनाको केन्द्र

मैथिली भवनभित्र मिथिला क्षेत्रका महान शास्त्रज्ञ, दार्शनिक, साहित्यकार र कलाकारहरूका नाममा विशेष कक्षहरू समर्पित गरिएको छ।
यी कक्षहरू केवल नामहरू होइनन्—यी सम्मान र स्मृतिका स्थलहरू हुन्, जहाँ राखिएका पाण्डुलिपिहरू, चित्रकला, हस्तकला र सांस्कृतिक वस्तुहरूले मिथिलाको जीवित इतिहास सन्देश दिन्छन्।

यहाँका प्रदर्शनीहरूले लोपोन्मुख पहिरन, भाषिक प्रयोग, पेन्टिङ, परम्परागत वस्तु तथा कलाहरूलाई पुनः सक्रियता प्रदान गर्ने प्रयास गरिएको छ।

मुख्यमन्त्रीको संदेश: शुद्ध लोकगीत र संघीयताको सुदृढीकरण

मुख्यमन्त्री सतीश कुमार सिंहले मिथिला संस्कृतिको समृद्ध इतिहासलाई उजागर गर्दै आजका गीत–संगीतमा प्रयोग हुने गलत तथा अपमानित हुने खालका शब्दहरूको सट्टा सुगम, सुन्दर र शुद्ध शब्दावलीको प्रयोग गरिनुपर्ने धारणा राखे।

उनले संघीयतालाई संस्कृति संरक्षणको प्रमुख आधार मानेर प्रहरी समायोजन ऐन जस्ता विषयहरू तुरुन्त कार्यान्वयन गर्नुपर्ने माग राखे।

कार्यक्रममा नेपालका पूर्व गृहमन्त्री कृष्ण सिटौला, नेपाली कांग्रेसका सहमहामन्त्री महेन्द्र यादव, नेपाली कांग्रेसका नेता राष्ट्रिय सभाका सदस्य आनन्दप्रसाद ढुङ्गाना, नेपाली कांग्रेस मधेस प्रदेश सभाका संसदीय दलका नेता कृष्ण यादव, प्रदेश सभा सदस्य रामसरोज यादव, जनकपुरधामका मेयर मनोज कुमार साह सहितका वक्ताहरूले मिथिला र मैथिली संस्कृतिबारे आफ्ना धारणा व्यक्त गरेका थिए।

भविष्यको बाटो: अनुसन्धान, सिकाइ र संवादको थलो

मैथिली भवन अब एउटा सांस्कृतिक संरचना मात्र नभई ज्ञान, सीप, विचार र संवादको समग्र केन्द्र बन्ने सम्भावना बोकेको छ। यहाँ:

लोककलाका प्रशिक्षण कार्यक्रमहरू, साहित्य गोष्ठीहरू, र युवा संवाद श्रृंखलाहरू सञ्चालन गरेर
नयाँ पुस्तालाई पहिचान र गौरवको चेतनासँग जोड्ने आधार तयार गर्न सकिन्छ ।

मैथिली भवन मिथिला सभ्यताको एउटा जीवित प्रतीक हो।
यसले इतिहास बोकेको अतीत, अभिव्यक्तिको वर्तमान र सम्भावनाको भविष्यलाई जोड्छ।
नेपाल जस्तो बहुसांस्कृतिक राष्ट्रमा यस्ता परियोजनाहरू संघीयताको सफलता र सांस्कृतिक समावेशीताको जीवन्त प्रमाण हुन्। मिथिला अब केवल स्वर–शब्दमा सीमित छैन, यो इँट–पत्थरमा बोल्दैछ, कला र चेतनामा गुञ्जिरहेको छ। मैथिली भवन त्यसको पहिलो पक्का दस्तावेज हो।