वीरगञ्जमा हैजाको प्रकोप : दूषित पानी, सार्वजनिक स्वास्थ्य चुनौती र व्यवस्थापनको परीक्षा

बीरगञ्ज भदौ ८ गते ।

पर्साको वीरगञ्ज शहर अहिले गम्भीर सार्वजनिक स्वास्थ्य संकटसँग जुधिरहेको छ। खानेपानीको पाइपमा ढल मिसिन सक्ने आशंकाले हैजा फैलिएको अनुमान गरिएको छ। वीरगञ्जका विभिन्न टोल–टोलमा हैजाको संक्रमण देखिएपछि केवल स्वास्थ्य क्षेत्र मात्र होइन, सम्पूर्ण नगर प्रशासन र जनजीवन प्रभावित बनेको छ।

---

हैजाको सम्भावित कारण

हैजा भिब्रियो कोलरी नामक जीवाणुमार्फत फैलिने संक्रामक रोग हो। प्रायः दूषित खाना वा पानीबाट यसको संक्रमण हुन्छ। वीरगञ्जमा हाल देखिएको प्रकोपलाई स्वास्थ्य विज्ञहरूले खानेपानी प्रणालीमै ढल मिसिनु मुख्य कारण हुन सक्ने ठानेका छन्।

खानेपानी मन्त्री प्रदीप यादव स्वयं प्रभावित क्षेत्रमा पुगेर नमुना संकलन गर्नेसम्मको काम गरेका छन्। ११ ठाउँबाट संकलित नमूना काठमाडौंस्थित टेकु स्वास्थ्य विज्ञान प्रयोगशालामा परीक्षण भइरहेको छ, जसको रिपोर्टले घटनाको वास्तविक कारण पुष्टि गर्नेछ।

---

विद्यालय बन्द र समुदायको त्रास

हैजा समुदायमै फैलिन थालेपछि वीरगञ्ज महानगरपालिकाले आइतबार र सोमबारका लागि सबै विद्यालय बन्द गर्ने निर्णय गर्यो। यसले महामारीप्रति सरकारले देखाएको संवेदनशीलता झल्काउँछ। विद्यालयहरू बन्द हुँदा हजारौं बालबालिकाको पढाइ प्रभावित भएको छ, तर सामूहिक संक्रमण रोक्न यसलाई आवश्यक कदमका रूपमा लिइएको छ।

स्थानीयवासीहरूमा भने त्रास स्पष्ट देखिन्छ। प्रभावित वडाका बासिन्दाहरू स्वच्छ पानी र सुरक्षित खाना अभावले अझ चिन्तित छन्। दैनिक जीवनयापनमा शुद्ध पानीको खोजी पहिलो प्राथमिकता बनेको छ।

---

संक्रमण र मृत्युका घटना

जिल्ला जनस्वास्थ्य कार्यालयका अधिकारी जयमोद ठाकुरका अनुसार शनिबार रातिसम्म ४२ जनामा हैजा संक्रमण पुष्टि भएको छ भने १२९ जना बिरामी उपचाररत छन्।
दुई जनाको मृत्यु भएको जानकारी परिवारहरूले दिएका छन्, यद्यपि हैजाकै कारण हो भन्ने निश्चित पुष्टि भएको छैन।

यो आँकडाले पर्सामा दशकपछि देखिएको हैजा प्रकोपलाई महामारीकै स्वरूप लिन सक्ने सम्भावना देखाउँछ।

---

स्वास्थ्य संरचनाको चुनौती

वीरगञ्जमा फैलिएको हैजाले नेपालको स्वास्थ्य प्रणालीलाई फेरि एक पटक परीक्षणमा उभ्याएको छ।

• पानी शुद्धिकरण प्रणाली कमजोर
• ढल व्यवस्थापनको अभाव
• तत्कालीन आपत्कालीन प्रतिक्रिया प्रणाली अपर्याप्त
  यी कारणहरूले सामान्य रोगहरू समेत महामारीको रूप लिन सक्ने अवस्था देखाएका छन्।

---

लक्षण र सचेतना

हैजाका प्रमुख लक्षणहरूमा निरन्तर झाडापखाला, वान्ता, पेट दुखाइ, शरीरमा पानी कमी, आँखा गाडिनु, मांसपेसी दुख्नु र ज्वरो आउनु पर्दछ।
स्वास्थ्यकर्मीहरूले यसबारे व्यापक सचेतना अभियान सञ्चालन गर्नुपर्ने जोड दिइरहेका छन्। समयमै उपचार नपाए मृत्यु दर उच्च हुने भएकाले ORS (पानी–नुन–चिनी घोल), एन्टिबायोटिक र शुद्ध पानीको तुरुन्त पहुँच अत्यावश्यक छ।

---

दीर्घकालीन समाधान

वीरगञ्जको हैजाको घटनाले केवल तात्कालिक स्वास्थ्य संकट मात्र होइन, दीर्घकालीन प्रश्न पनि खडा गरेको छ—

1. खानेपानी र ढल व्यवस्थापनलाई आधारभूत प्राथमिकता दिने कि नदिने?
2. शहरीकरणको दबाबसँग मेल खाने सुरक्षित पूर्वाधार विकास गर्न सकिन्छ कि सकिँदैन?
3. जनस्वास्थ्य प्रणालीलाई स्थानीय तहमै बलियो बनाउन कस्तो नीति चाहिन्छ?

हैजा नियन्त्रण केवल औषधि र उपचारले सम्भव हुँदैन; यसको मूल समाधान सुरक्षित खानेपानी आपूर्ति र प्रभावकारी सरसफाइ व्यवस्थापन हो।

वीरगञ्जमा हैजाको प्रकोपले फेरि एक पटक देखाएको छ—नेपालका शहरी क्षेत्रमा खानेपानी–ढल व्यवस्थापन र सार्वजनिक स्वास्थ्य प्रणाली अझै कमजोर छन्। यस घटनाले अल्पकालीन रूपमा पीडितहरूको उपचार, शुद्ध पानीको वितरण र विद्यालय बन्दजस्ता कदम आवश्यक बनाएको छ। तर दीर्घकालीन समाधानका लागि मूल पूर्वाधार सुधार, चेतनामूलक अभियान र नीतिगत प्रतिबद्धता अपरिहार्य देखिन्छ।