इजरायल–इरान तनाव चुलिंदै : अमेरिकी असन्तुष्टि, कूटनीतिक सम्भावनामा संकट

ट्रम्पको शान्ति प्रयासमाथि इजरायली आक्रमणको असर, तेहरान सहरमै आक्रमणले तनाव चरममा

काठमाडौं, जेठ ३० गते ।

– अमेरिका र इरानबीचको सम्भावित कूटनीतिक उपलब्धिको बीचमा इजरायलले अचानक तेहरानमाथि आक्रमण गरेपछि पश्चिम एसिया पुनः तनावको उकालो चढेको छ। अमेरिकी असहमति र पूर्वसूचनाको बाबजुद इजरायली कारबाही हुनुका गहिरा रणनीतिक, राजनीतिक र सैन्य अर्थहरू देखिएका छन्। यस घटनाले न केवल इरानको सुरक्षा रणनीति परीक्षणमा पारेको छ, तर अमेरिकी प्रभावशाली कूटनीतिक क्षमता पनि प्रश्नमा परेको देखिन्छ।

अमेरिकी ‘शान्ति सूत्र’माथि आघात

सन् २०२४ मा सुरु भएको आणविक वार्ता अझै टुंगोमा पुगिसकेको छैन। तर वार्ता सफल बनाउन ट्रम्प प्रशासनका विशेष दूत स्टीभ विकफ ओमानमा इरानी प्रतिनिधिहरूसँग भेटघाटको तयारीमा थिए। यसैबीच इजरायली आक्रमण हुनु अमेरिकी पहलमाथि गम्भीर आघात हो। नेतान्याहूको यो निर्णयले ट्रम्प प्रशासनको मध्यपूर्व कूटनीतिक लक्ष्यलाई खुलेर चुनौती दिएको आकलन गरिएको छ।

बीबीसीले उल्लेख गरेअनुसार अमेरिकाले आक्रमणको पूर्वसूचना पाएको भए पनि, यसमा उसले कुनै सहभागिता नगरेको भन्दै अमेरिकी अधिकारीहरू बारम्बार सफाइ दिइरहेका छन्। तर अमेरिकी नेताहरू – विशेषतः मार्को रुबियो जस्ता रिपब्लिकन नेताहरू – इजरायलको समय चयन र रणनीतिबाट सन्तुष्ट नरहेको सङ्केत गरेका छन्।

इजरायली रणनीति : ‘अक्टोपस स्ट्राइक’

अल जजीराले रिपोर्ट गरेको अनुसार इजरायलले ‘अक्टोपस स्ट्राइक’ नामक रणनीति अवलम्बन गरेको छ – जसअन्तर्गत इरानको सैन्य कमाण्ड, ब्यालेस्टिक मिसाइल कार्यक्रम, र आणविक वैज्ञानिकहरूलाई लक्षित गरिएको छ। मुख्य उद्देश्य इरानको कमाण्ड तथा कन्ट्रोल प्रणालीलाई कमजोर पार्ने हो।

तेहरानमा भएका आक्रमणहरूले यसपटक सामान्य सैन्य संरचनाभन्दा बाहिर गइकन, आवासीय क्षेत्रमा समेत क्षति पुर्‍याएको पुष्टि भएका भिडिओहरूमार्फत देखिएको छ। यसरी सहर केन्द्रमै आक्रमण हुनुले इरानी नागरिकहरू स्तब्ध बनेका छन्।

इरानको चेतावनी : ‘तीतो भविष्य’ को संकेत

आक्रमणपछि इरानी सर्वोच्च नेता आयातोल्लाह अली खामेनेईले प्रतिक्रिया दिँदै इजरायलले ‘आफ्नै लागि तीतो भविष्य तयार पारेको’ बताइएका छन्। सेनाका प्रवक्ता अबोलफजल शेकरचीले इजरायल र अमेरिका दुबैले ‘भारी मूल्य चुकाउनु पर्ने’ चेतावनी दिएका छन्।

तेहरानमा लगातार विस्फोटका आवाजहरू सुनिएको, एयर डिफेन्स प्रणाली सक्रिय रहेको र नागरिकहरू सामाजिक सञ्जालमार्फत भिडिओहरू साझा गरिरहेका रिपोर्टहरू आएका छन्। सरकारी मिडिया भने स्थिति नियन्त्रणमा रहेको बताउँदैछ।

नेतान्याहूको ‘स्वतन्त्र नीति’

नेतान्याहूले यो निर्णय ट्रम्पको सल्लाहविपरीत लिएको स्पष्ट सङ्केत गरिएको छ। अमेरिकी कूटनीतिक कार्यतालिका नमान्ने र इजरायल आफ्नै रणनीतिक प्राथमिकताअनुसार अघि बढ्ने सन्देश नेतान्याहूले दिएका छन्।

इजरायली सेनाका प्रमुख एयाल जामीरले जनताको सम्बोधनमा भने, “हामीले यो युद्ध जित्ने ग्यारेन्टी गर्न सक्दैनौं, तर कुनै पनि चुनौतीलाई कमजोर देखिन दिनेछैनौं।” उनले इरानबाट गम्भीर प्रतिक्रिया आउन सक्ने चेतावनी पनि दिएका छन्।

आगामी दिनमा के?

यस आक्रमणले आणविक वार्ता ठप्प हुने सम्भावना प्रबल बनाएको छ। अमेरिका–इजरायल सम्बन्धमा तनाव बढ्ने र इरानले प्रतिकारात्मक हमला गर्ने संकेतले क्षेत्रीय युद्धको जोखिम बढाएको छ। हालसम्म इरान समर्थित हिज्बुल्लाहजस्ता समूहहरू सीमित प्रतिक्रिया दिएका छन्, तर लामो अवधिका लागि स्थायित्वको ग्यारेन्टी अब छैन।

इजरायल र इरानबीचको यो ताजा झडप केवल दुई देशबीचको द्वन्द्व होइन, यसले अमेरिकी रणनीतिक हैसियत, इरानको आन्तरिक सुरक्षा नीति, र समग्र मध्यपूर्वको शक्ति सन्तुलनलाई गहिरो असर पुर्‍याउन सक्छ। आगामी केही दिन यस क्षेत्रको राजनीतिक र कूटनीतिक दिशाका लागि निर्णायक हुने निश्चित छ।

---