जनकपुरधाम, जेठ १५ गते ।
गणतन्त्र नेपालको इतिहासमा जनकपुरधामको नाम विशेष सम्मानका साथ स्मरण गरिन्छ। यही पवित्र भूमिबाट तत्कालीन शाही शासनविरुद्ध पहिलो पटक गणतन्त्रको उद्घोष भएको थियो। शहीद दुर्गानन्द झाले राजा महेन्द्रमाथि बम प्रहार गर्दै गणतन्त्रको बीज रोपे। त्यही बीजलाई रामराजाप्रसाद सिंहले सिँचाइ गर्दै अगाडि बढाए। जनकपुरकै डा. लक्ष्मी नारायण झालाई राजाविरोधी विचार राखेकै कारण बेपत्ता पारिनु, मधेस आन्दोलनको बलियो चर्को आवाज र पत्रकारहरूको अनवरत योगदानले नेपाललाई संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा रुपान्तरण गराएको हो।
तर, लोकतन्त्रको स्थापना भइसकेपछि पत्रकारिता, जसले आन्दोलनको मेरुदण्डको भूमिका निर्वाह गरेको थियो, त्यसको अवस्था भने दिनप्रतिदिन कमजोर हुँदै गइरहेको छ। राजनीतिक दलहरू, सरकारहरू र नेतृत्वहरू गणतन्त्रको जति गौरव गर्छन्, पत्रकारिताको संरक्षणमा त्यति नै उदासीन देखिन्छन्।
✍ पत्रकारिता : आन्दोलनमा अग्रसर, विकासमा उपेक्षित
नेपाल पत्रकार महासङ्घले गणतन्त्र स्थापनाको आन्दोलनमा अग्रपङ्तिमा रहेर भूमिका खेलेको इतिहास छ। महासंघको नेतृत्वमा देशभरका पत्रकारहरूले कलम मात्र होइन, सडकमा पनि जमेर आवाज उठाएका थिए। तर संविधान जारी भएपछि बनेका सरकारहरूबाट पत्रकारिता र सञ्चार क्षेत्रलाई अपेक्षाकृत सहयोग र संरक्षण प्राप्त हुन सकेन। सञ्चारमाध्यमहरू आर्थिक अभाव, नीति स्पष्टताको कमी र कर्मचारी संरचनाको अभावले धराशायी बन्दै गए। धेरै पत्रपत्रिका बन्द भए, रेडियो तथा टेलिभिजन संस्थाहरू संकटमा परे, अनि पत्रकारहरूको जीविका नै संकटमा फस्यो।
📉 मधेसमा पनि मिडिया विकास भाषणमै सीमित
मधेस आन्दोलनले संघीयता स्थापनामा निर्णायक भूमिका खेलेको थियो। त्यस आन्दोलनमा मधेसका पत्रकारहरूले खतराको बाबजुद साहसपूर्वक रिपोर्टिङ, लेखन र आन्दोलनको वृत्तचित्र तयार गर्दै जनतालाई आवाज दिए। तर मधेस प्रदेश सरकारले पनि पत्रकारिता विकासका विषयलाई भाषण र घोषणामा मात्र सीमित राख्यो।
यद्यपि मिडिया काउन्सिल र आम सञ्चार प्राधिकरण जस्ता संरचना बनाइएका छन्, ती संस्थाहरूले आवश्यक बजेट, स्रोत र जनशक्ति नपाउँदा ठोस प्रगति गर्न सकेका छैनन्। पत्रकार महासंघले पटक–पटक आवाज उठाउँदा पनि प्रदेश सरकारहरू कानमा तेल हालेर बसेका छन्।
🌟 गणतन्त्र दिवसमा सकारात्मक झल्को : प्रेस स्वतन्त्रता सेनानीलाई सम्मान
यसो हुँदाहुँदै पनि यस वर्षको गणतन्त्र दिवसमा मधेस प्रदेश सरकारले देखाएको एक कदमले पत्रकारिताको पक्षमा आशाको सन्देश दिएको छ। पहिलो पटक प्रदेश सरकारले प्रेस स्वतन्त्रता सेनानीहरूलाई सम्मान गरेर पुरानो योगदानको मूल्यांकन गरेको छ।
मुख्यमन्त्री सतिशकुमार सिंह र गृहमन्त्री राजकुमार लेखीको विशेष उपस्थितिमा आयोजित कार्यक्रममा देशभरबाट आएका वरिष्ठ पत्रकार तथा सेनानीहरूलाई नगद ११ हजारसहित सम्मान–पत्र प्रदान गरिएको हो।
सम्मानित हुनेमा सप्तरीका वैद्यनाथ झा, प्रकाश खतिवडा, देवनारायण यादव, धनुषाका अशोक रौनियार, रामभरत साह, महोत्तरीका कुमरकान्त झा, गोपाल बराल, ईश्वरी प्रसाद काफ्ले, गयाँ यादव, शत्रुधन नेपाल र शैलेन्द्र गुप्ता रहेका छन्। यी सबै पत्रकारहरू लोकतान्त्रिक, मधेस, गणतन्त्र र मानव अधिकार आन्दोलनका बेलामा अग्रपङ्तिमा रहेर कलम चलाई आम जनताको पक्षमा आवाज उठाएका व्यक्तित्व हुन्।
🔍 कार्यक्रमको व्यवस्थापन पक्ष कमजोर
कार्यक्रमले अर्थपूर्ण सन्देश दिएको भए पनि व्यवस्थापन पक्षमा केही कमजोरी देखिएको थियो। भौगोलिक रूपमा टाढाबाट आएका पत्रकारहरूका लागि व्यवस्थापनको सहजता थिएन। सम्मानको गरिमालाई अझ सुदृढ बनाउन सहजीकरण र तयारीमा सुधार आवश्यक देखिएको छ।
गणतन्त्रको घोषणाबाट स्थापना हुँदै संविधानसम्म पुग्दा पत्रकारिताले सधैं अग्रपङ्तिको भूमिका खेलेको छ। तर पछिल्लो समय पत्रकारहरू उपेक्षित, सञ्चारमाध्यमहरू संकटग्रस्त र राज्यको ध्यान अन्यत्र केन्द्रित भएको देखिन्छ। यस्ता समयमा मधेस सरकारको यसपटकको सम्मान कार्यक्रममा केही सकारात्मकता देखिएको छ।
तर सम्मान मात्र होइन, अब आवश्यक छ — नीति, बजेट, संरचना र सुरक्षाको ठोस कार्यान्वयन। पत्रकारिता लोकतन्त्रको चौथो अंग हो भन्ने बुझाइ शब्दमा सीमित नहोस्, व्यवहारमा पनि देखियोस् भन्ने चाहना यतिखेर झनै गहिरो भएको छ।
