नयाँ दिल्ली, असार १५ गते ।
भारतको राजधानी नयाँ दिल्लीमा वर्षौंदेखि वायु प्रदूषण जटिल समस्या बनेको छ। गर्मीयाममा तापक्रम र धुलोको मात्रा चरममा पुग्ने गर्छ भने हिउँदयाममा गाडी, उद्योग र पराल दहनको असरले प्रदूषण स्तर जीवन जोखिमपूर्ण बनाउँछ। यही चुनौतीलाई ध्यानमा राख्दै दिल्ली सरकारले अहिले एक विशेष प्रयोग गर्न लागेको छ — कृत्रिम वर्षा (Cloud Seeding)।
पहिलोपटक सरकारी पहलमा कृत्रिम वर्षा
दिल्लीका वातावरण मन्त्री मंजीन्दर सिंह सिरसाले हालै घोषणा गरेका अनुसार आगामी ४ जुलाईदेखि ११ जुलाईसम्म कृत्रिम वर्षा गराउने योजनामा सरकारले काम गरिरहेको छ। यो प्रविधि विज्ञानको सहायताबाट कृत्रिम बादल बनाएर वा विद्यमान बादललाई वर्षायोग्य बनाउने हो, जसबाट सहरभरि पानी पर्न सकोस् भन्ने उद्देश्य लिइएको छ।
मन्त्री सिरसाका अनुसार, “हामी प्रदूषित कणलाई वायुमण्डलबाट तल झार्न वर्षाको सहयोग लिन चाहन्छौं। प्राकृतिक वर्षा पर्याप्त छैन भने प्रविधिमार्फत वातावरणलाई राहत दिन सकिन्छ भन्ने मान्यता राखिएको छ।”
‘क्लाउड सीडिङ’ के हो?
क्लाउड सीडिङ भनेको विशेष प्रकारको रसायन (जस्तै सिल्भर आयोडाइड वा सोडियम क्लोराइड) लाई हवाइजहाज वा ड्रोनमार्फत बादलमा छर्ने प्रक्रिया हो। यसले बादलभित्र जलकण संकुचन र संघनन प्रक्रिया बढाएर वर्षा गराउने प्रयास गर्छ।
यस प्रविधिको प्रयोग चीन, अमेरिका, र युएईजस्ता देशमा वातावरण नियन्त्रण, कृषि सहायता वा उत्सवको पूर्वसन्ध्यामा गरिएको छ।
किन दिल्लीमा यो आवश्यक?
दिल्लीमा प्रदूषणको स्तर विशेषगरी अक्टोबरदेखि डिसेम्बरसम्म चरममा पुग्ने गर्छ। पराल जलाउने क्रम, गाडीबाट निस्कने धुँवा, निर्माण कार्य र औद्योगिक उत्सर्जनका कारण हावा सास फेर्न अयोग्य बन्छ।
सन् 2023 को अन्त्यमा मात्रै दिल्लीको एयर क्वालिटी इन्डेक्स (AQI) धेरै दिन 400 माथि पुगेको थियो, जुन स्वास्थ्यका लागि ‘गम्भीर’ तहमा पर्छ। त्यसैले सरकारले प्रदूषणको समस्या समाधान गर्न यस्ता नवीन प्रयोग गर्न थालेको हो।
चुनौतिहरू र अपेक्षा
यद्यपि यो प्रविधिबाट तुरुन्तै चमत्कारी नतिजा आउने होइन। मौसमको स्थिति, बादलको उपस्थित, र क्लाउड सीडिङको दक्षता जस्ता कुरा सफलता तय गर्ने कारक हुन्। साथै, यसले दीर्घकालीन समाधान दिन सक्दैन तर आपतकालीन राहतका लागि प्रयोग गर्न सकिने विकल्प हो।
सरकारले यसलाई परीक्षणको रूपमा लिएर भविष्यमा अन्य समय र स्थानमा प्रयोग गर्ने सम्भावनाको संकेतसमेत दिएको छ।
दिल्ली जस्तो विशाल महानगरका लागि प्रदूषण नियन्त्रणमा कृत्रिम वर्षा एउटा वैकल्पिक प्रयास हो। सफल भएमा यो दक्षिण एशियामा पहिलोपटक शहरी प्रदूषण विरुद्धको वैज्ञानिक हस्तक्षेप बन्नेछ। मौसम र प्रविधि अनुकूल रहेमा, यो प्रयोग अन्य प्रदूषित सहरहरूका लागि पनि उदाहरण बन्न सक्छ।
